LWB 21.08

Podsumowanie dziesiątego spotkania Letnich Warsztatów Biblijnych „Jak czytać Pismo Święte?”

data: 21.08.2019

temat: Prolog Ewangelii wg św. Marka (Mk 1,1) w kontekście jej wstępu (Mk 1,2-15) oraz innych prologów NT

Spotkanie poprowadziła w zastępstwie pani Jolanta Malczewska-Kawalec – bardzo dziękuję!

1. Streszczenie podstawowych założeń, zasad dzielenia, propozycji treści spotkań

Punkty te opisane zostały w sprawozdaniu z pierwszego warsztatowego spotkania (19.06.2019).

2. Odpowiedzi na pytania do Mk 1,1-15

1. Jak można rozumieć znaczenie słowa „początek” (gr. arche) w Mk 1,1?

W sensie dosłownym ἀρχή (arche) znaczy „początek”, ale także „źródło” (pierwsza przyczyna), „zasada”, „wzór” (por. archetyp) i „władza” (por. archon jako określenie władcy w Atenach). Dlatego także w Mk 1,1 można rozumieć to słowo jako:

(a) Początek – w sensie dosłownym: tu także jako miejsce, czyli początek tekstu Ewangelii (np. rękopisu w zwoju), ale przede wszystkim jako początek w czasie, czyli rozpoczęcie głoszenia „dobrej wieści” o tym, że Pan Jezus zaczyna głosić (w. 14-15) i spełniać obietnice (wg LXX apangelia) Boga, dane przez proroków (w. 2-3). A więc, na początku to Izajasz i wszyscy inni prorocy, których on tu reprezentuje, głosili „tę dobrą wieść” (to euangelion), a tutaj (Mk 1,1-15) początkiem Ewangelii jest to, co głosi Jan Chrzciciel (w. 4-9).

(b) Źródło – w sensie metaforycznym: ta Ewangelia to źródło wiedzy o tym, kim jest Jezus, źródło wiary w Niego jako Chrystusa i Syna Bożego oraz źródło zbawienia – poprzez skojarzenie źródła z wodą i zanurzenia z nawróceniem (w. 4.7-8.15b).

(c) Zasada – głoszenia „dobrej wieści” o Jezusie z Nazaretu (w. 9): On jest zarówno Chrystusem – czyli zapowiadanym i oczekiwanym Mesjaszem (Mk 1,2-3) – jaki i Synem Bożym (Mk 1,11).

(d) Wzór – dla innych Ewangelii: „Ewangelia” to dosł. „dobra (eu-) wieść” (angelion)” lecz tutaj nie jakakolwiek, ale ściśle związana z Jezusem Chrystusem jako Synem Boga i jako taka „ta Ewangelia” jest także odwzorowaniem proroctw – jako „obietnic” (apangelia) Bożych (Mk 1, 2-3), na to znaczenie wskazuje słowo kathos („wedle jako”). Obydwie pozostałe Ewangelie synoptyczne powtarzają 470 z 677 wersetów Ewangelii Markowej, a ponadto tylko w Mt jest kolejne 159 i tylko w Łk 20; a więc razem 649, czyli tylko 28 wersetów nie powtarza się.

(e) Władzę – Jezusa Chrystusa, jako Syna Bożego i w tym alegorycznym sensie to On jest arche czyli nie tylko źródłem i treścią, ale też władzą czyli mocą Ewangelii; por. w. 7: „Przychodzi Mocniejszy ode mnie za mną” (erchetai ho ischyroteros mou opiso mou).

Na związany z władzą aspekt arche wskazuje też dalej nawiązanie do „rozwiązywania rzemienia sandałów” (Mk 1,7) – czyli do prawa Pana Jezusa wobec Izraela, które w podtekście jest porównane do uprawnień najbliższego krewnego do poślubienia wdowy (rozwiązywanie rzemienia było w ST gestem symbolicznym, por. Pwt 25,5-10, Rt 4,1-11).

Tutaj chodzi jednak o pokrewieństwo w sensie alegorycznym i mistycznym (zbawczym, anagogia): „pokrewieństwo” Syna Boga wobec Ojca (w. 11 por. z „pierworodny” wg J 1,18) oraz Syna Bożego wobec ludzi – poprzez przelanie krwi w Ofierze za nich; por. z Mk 14,24: „ I powiedział im: «To jest krew moja przymierza, co wylana została jest za wielu»” (FT).

Natomiast podtekst starotestamentalnej „wdowy” (anty-typ biblijnej „Oblubienicy”), która nie miała żadnych praw w społeczeństwie, w sposób alegoryczny wyraża także wzajemne opuszczenie ludzi i Pana Boga – jako stan grzechu i bezprawia, nad którym zapanuje Jezus Chrystus Syn Boży.

2. Co to jest „Ewangelia” jako „dobra wieść”? – według Mk 1,1-15. Kto i kiedy ją przekazuje?

Słowo ευαγγελιον (euangelion) występuje w tej Ewangelii 8 razy, za każdym razem w ważnych kontekstach, a w tej perykopie aż 3 razy (Mk 1,1.14.15; 8,35; 10,29; 13,10; 14,9; 16,15). Mateusz używa tego określenia 4 razy (Mt 4,23; 9,35; 24,14; 26,13), a Łukasz i Jan nie stosują go wcale.

Jezus Chrystus Syn Boży nie jest autorem Ewangelii jako tekstu czyli ustnego lub zapisanego opowiadania o Nim, lecz jest On zarówno jej podmiotem (w. 1 dopełniacz subiektywny) – tzn. źródłem i autorem jej treści jak i przedmiotem (w. 1 dopełniacz przedmiotowy) – tzn. „tematem”.

W wersetach Mk 1,2-7 św. Marek przypomina o zapowiedziach czyli obietnicach (wg LXX apangelia) tej dobrej wiadomości (euangelion), dawanych za pośrednictwem proroków ST. A więc oni też głosili Ewangelię – ponieważ głosili przyjście Boga na świat oraz zbawienie. Mówią o tym ich imiona i cytowane słowa, a także podteksty – nawiązania ukryte.

Takie rozumienie słowa „Ewangelia” jest analogiczne do rozumienia Pana Jezusa jako „Logosu” w Prologu Ewangelii Janowej (J 1,1-18). Przede wszystkim to On Sam głosi tu Ewangelię – rozumianą jako „dobra wieść” o zbliżeniu się Królestwa Boga do ludzi (ponownym, po grzechu); ale głosi ją także pośrednio: „wedle jako” (gr. kathos, Mk 1,2) dawniej głosił przez proroków (Hbr 1,1) i tu najpierw przez Jana Chrzciciela (Mk 1,4-9), a po wniebowstąpieniu również przez autorów Ewangelii spisanej i aż do skończenia świata (por. Mt 28,20) – przez tych, którzy ją głoszą, o niej piszą i ją odczytują (por. także omawiany w zeszłym tygodniu prolog Janowej Apokapilsy).

   3. W Mk 1,1 i w Ap 1,1 powtarzają się słowa w gramatycznej formie dopełniacza: „Jezusa Chrystusa” – co jeszcze łączy początek Ewangelii z początkiem Apokalipsy?

Prolog Ewangelii Marka z prologiem Apokalipsy łączy podobieństwo składni, słów oraz treści:

- Powtarza się również słowo: „Bóg” – w oryginale Mk 1,1 w dopełniaczu „Boga” (ten dopełniacz jest w wielu przekładach polskich przełożony przymiotnikiem dzierżawczym „Bożego”).

- Apokalipsa jest także, w pewnym sensie, ewangelią - „dobrą wieścią” o ponownym przyjściu Jezusa Chrystusa i Królestwa Bożego na Ziemię.

- Ewangelia św. Marka jest także apokalipsą, czyli „odsłonięciem” (apokalypsis):

• Przyjścia Jezusa Chrystusa – tego pierwszego (w.7.9), dzięki któremu możliwe będzie to drugie, zapowiadane w Apokalipsie (por. „Ten, Który Przychodzi” w Ap 1,4)

• Jego tożsamości jako Syna Boga: „Ty jesteś Syn Mój, Umiłowany” (w. 11); natomiast w Ap 1,1 nie wprost, ale pośrednio jest On też określony jako dziedzic Boga, w słowach: „Odsłonięcie […], które dał jemu Bóg” (he edoken auto ho theos) – por. w Hbr 1,2.4: „przemówił nam w Synu […] odróżniające od nich [Aniołów] odziedziczył jest Imię” (elelesen hymin en hyio […] diaforoteron par autous kekleronomeken onoma). A więc – logicznie uzupełniają się początki tych trzech ksiąg.

• Prolog Mk 1,1-15 jest równocześnie odsłonięciem tego, jaki jest Bóg Ojciec, który powiedział: „w Tobie upodobałem” (en soi eudokesa); ponieważ pojęcie „chwały Bożej” (gr. doksa) może być rozumiane jako widzialna i słyszalna manifestacja Boga.

Inne wybrane podteksty, które odsłania porównanie kilku prologów (Mk, Ap, Hbr, J):

- W analizowanych prologach Ewangelii Janowej, Ewangelii św. Marka oraz Apokalipsy pojawia się pośrednik (posłaniec) o tym samym imieniu „Jan” (gr. Ioannes). Wydaje się to ważne, nawet jeżeli nie jest to ta sama osoba i być może nawet trzy różne: (1) Jan Chrzciciel w Ewangeliach (J 1,6-8.15; Mk 1,4-6.9.14); (2) Jan Apostoł lub (3) Jan Prezbiter w Apokalipsie (Ap 1,1-2.4.9-12.19-20). Natomiast Pierwszy List św Jana (1J), w którym imię autora zastępuje domyślny zaimek „my”, wydaje się napisany przez Apostoła (2), który jest także autorem czwartej Ewangelii (J). Powtarzanie się u kilku osób tego imienia, które ma pochodzenie hebrajskie, zwraca uwagę na jego znaczenie: „Bóg [jest] Łaskawy”.

- W Ap 1,2 jest mowa o sługach i o aniele – w Mk 1,12 jest mowa o aniołach, którzy „służyli Mu” (Jezusowi Chrystusowi). Wiąże się więc „służenie” z „posłaniem” (J 1,6) oraz z „głoszeniem Ewangelii”. W Hbr też jest mowa o licznych „posłańcach” (angeloi), których utożsamia się z aniołami – ale posłańcami Boga byli również prorocy (por. hebr. znaczenie słowa „Malachiasz”).

4. Na następnym spotkaniu przedmiotem rozważań będzie drugi epilog Ewangelii wg św. Jana (J 21,20-25) wraz z poprzedzającym go kontekstem (J 21 1-19)

Materiały:

- oryginał grecki (J 21)

- przekład Biblii Tysiąclecia (J 21)

- roboczy przekład dosłowny tekstu (J 21,20-25) z komentarzem

- roboczy przekład dosłowny kontekstu (J 21,1-19) z komentarzem

Pytania:

a) Dlaczego św. Piotr zadaje Jezusowi tak dziwne pytanie (J 21,21)?

b) Dlaczego Jezus udziela Piotrowi tak dziwnej odpowiedzi (J 21,22)?

c) Jakie jest znaczenie słowa logos w wersecie J 21,23? Jaki związek ma ten wyraz z czasownikami „trwać” (menein) oraz „przychodzić” (erchomai), występującymi w dziwnej odpowiedzi Jezusa (J 21,22)?

d) Dlaczego z dziwnej odpowiedzi Jezusa (J 21,22) „wyszedł logos”, że „uczeń ów [tzn. św. Jan] nie umiera” (J 21,23)?

e) Jakie słowa oraz treści łączą epilog Ewangelii Janowej z jej prologiem oraz z innymi prologami NT?

5. Bardzo proszę, w miarę możliwości, o przynoszenie ze sobą Pisma Świętego i rozdawanych wcześniej materiałów.