19 sierpnia – zawieszenie prawa

Dzisiejsza rozmowa została już przełożona i skomentowana w redakcji Ewangelii św. Marka.

34 „Zebrali się na to samo” (synechthesan epi to auto) – jest to cytat z wersetu Ps 2,2 w wersji Septuaginty: „Nastali królowie ziemi i władcy zgromadzili się na to samo przeciwko Panu i przeciwko Mesjaszowi Jego”. Grecki przekład (NT, LXX) hebrajskiego nosdu-jahad nie jest jednak tutaj w pełni dosłowny, ponieważ w oryginale hebrajskim przysłówek jahad powiązany jest rdzeniem z liczebnikiem „jeden” (ehad) i dosłowniej tłumaczy się go „jednocześnie” albo „jednomyślnie”, co Wulgata oddaje łacińskim in unum. Mój przekład możliwie dosłownie oddaje grecki wariant, przejęty przez tekst Ewangelii z Septuaginty. Podkreśla on zgodność, a przemilcza tutaj „jedność” spiskujących, obecną jednak w hebrajskim oryginale Psalmu 2. W ten sposób „jedność” zbierających się razem przeciwników Mesjasza jest ukazana jako bluźniercze i nieudolne naśladownictwo Jedności Bożej.

35 „Jeden z nich” (heis eks auton) – wydaje się, że obecny tutaj liczebnik „jeden” (heis) również należy łączyć z cytowanym wersetem Ps 2,2. Odwoływałby się on do jego hebrajskiego oryginału, niejako uzupełniając interpretujący go w wersecie 34 grecki przekład. Ponadto hebrajskie przykazanie miłości rozpoczyna się przecież od wysłowienia Jedyności Boga (Pwt 6,4), co podkreślone jest w paralelnym tekście Ewangelii św. Marka.

36 i 38 „Wielkie [jest] w prawie” (megale en to nomo) – wyraźny hebraizm, w którym zamiast stopnia najwyższego przymiotnika („największe w prawie”) zastosowany jest stopień równy wraz z odniesieniem (dziedziną wielkości), podanym przez wyrażenie przyimkowe „w prawie”. Przeważnie, nie bez słuszności, hebrajską składnię tłumaczy się na języki dysponujące stopniem najwyższym przymiotnika jako „największe jest w prawie”, jednakże zarówno greka jak i łacina (Wlg magnum in lege), kalkując, pozostają przy wersji składniowo hebrajskiej, mimo że stopniowanie przymiotników jest dla nich czymś zupełnie normalnym i powszednim. Sensowność takiej kalki wynikałaby więc nie tylko z chęci uszanowania hebrajskiej formuły i ukazania kulturowego kolorytu rozmowy z faryzeuszami. Oryginalna składnia, przymiotnikowo nie podnosząc „wielkości” największego przykazania, tym bardziej akcentuje bowiem jego jedyność, bezkonkurencyjność wobec innych przykazań, które są z nim nieporównywalne i wobec niego nieporównywalnie małe.

O ile składnia ta została tutaj zastosowana przez Ewangelistę świadomie, jest to też dodatkowa przesłanka, aby uznać za słuszne przypuszczenia dotyczące liczebnika heis wystepującego w poprzednim wersecie 35 – byłby on użyty celowo, przez pisarza znającego na pamięć zarówno Psalm 2, jak i jego grecki, używany przez współczesnych mu hellenistycznych Żydów przekład, a także oryginalne żydowskie przykazanie miłości Boga.

40 „Zawieszone jest” (krematai) –  „zależy od”. Dosłowna kalka z greki, na którą zdecydowałem się świadomie, pomimo nieużywania tego czasownika w takim znaczeniu w języku polskim. Wyraz nawiązujący do Męki Pańskiej, skoro w Ewangelii Łukaszowej mowa o „zawieszeniu” ukrzyżowanych złoczyńców na krzyżu (Łk 23,39), a w Dziejach Apostolskich dwukrotnie ten sam czasownik „wieszać” mówi o Ukrzyżowanym Jezusie (Dz 5,30; 10,39). Jeszcze bardziej wymownym, a zarazem uzupełniającym to miejsce komentarzem, jest werset Gal 3,13, omawiający powieszenie Jezusa na krzyżu właśnie wobec prawa: „Chrystus wykupił nas z przekleństwa prawa, stając się za nas przekleństwem, bo napisane jest: przeklęty wszystek zawieszony (ho kremamenos) na drzewie”. Święty Paweł cytuje tutaj dosłownie, w przekładzie Septuaginty, werset Pwt 21,23.