27 stycznia – logoi spermatikoi

Mk 4,1-20
Przekład: 

1 I znów począł nauczać nad morzem, i ściąga ku Niemu tłum najliczniejszy, tak że On, wstąpiwszy do łodzi, siedział na morzu, a wszystek tłum ku morzu na ziemi był.

2 I nauczał w przykładach ich wiele. I mówił im w nauce swojej:

3 „Słuchajcie! Oto wyszedł siewca zasiać.

4 I stało się, kiedy siał, że oto upadło przy drodze i przyszły ptaki, i zjadły je.

5 I inne upadło na [miejsce] kamieniste, gdzie nie miało ziemi wiele, i zaraz wzeszło przez to, że nie miało głębokości ziemi.

6 I kiedy wzeszło słońce, zostało wypalone i przez to, że nie miało korzenia, uschło.

7 I inne upadło w ciernie, i wstąpiły ciernie [do góry] i zdusiły je, i owocu nie dało.

8 I inne upadły na ziemię dobrą i dawały owoc, wstępując i rosnąc, i przynosiło jedno trzydzieści, i jedno sześćdziesiąt, i jedno sto”.

9 I mówił: „Kto ma uszy ku słuchaniu, niech słucha!”

10 I kiedy został na osobności, pytali Go ci, [co] wokół Niego, z dwunastoma, o te przykłady.

11 I mówił im: „Wam tajemnica dana jest Królestwa Boga, tamtym zaś na zewnątrz w przykładach wszystko się staje, 12 aby patrząc patrzyli i nie zobaczyli, i słuchając posłyszeli i nie pojęli, aby nie powrócili i nie było im odpuszczone”.

13 I mówi im: „Nie znacie przykładu tego, i jak wszystkie przykłady poznacie?

14 Siewca sieje Logos.

15 Tymi zaś są ci przy drodze: gdzie sieje się Logos i kiedy posłyszą, zaraz przychodzi szatan i zabiera logos zasiany w nich.

16 I tymi są ci na kamienistym posiani: którzy, kiedy posłyszą Logos, zaraz z radością Go biorą 17 i nie mają korzenia w sobie, ale nietrwali są; potem, skoro stanie się ucisk lub prześladowanie ze względu na logos, zaraz się potykają.

18 I innymi są ci w ciernie posiani: ci są, którzy posłyszeli Logos, i wnikające zmartwienia wieku [tego] i ułuda bogactwa, 19 i pożądania innych [rzeczy] zduszają Logos, i bezowocny się staje.

20 I tamtymi są, którzy w ziemię dobrą zasiani zostali: którzykolwiek słuchają Logosu i przyjmują, i przynoszą owoce: jeden trzydzieści, jeden sześćdziesiąt i jeden sto.

Uwagi: 

Przypowieść o siewcy należy do – jak się często wydaje – najpowszechniej znanych i najbanalniejszych fragmentów Nowego Testamentu. Zazwyczaj odczytuje się ją i wyjaśnia na poziomie sensu moralnego, najwięcej uwagi przywiązując do analizy powodów, dla których trzy rodzaje nasion (posiane na drodze, na skałach i pośród cierni) nie wydały owocu. Sens ten, a także inne ważne wątki, opracowany został na portalu Orygenes+ (Mt 4,1-9; 10-12; 13-20). Przypowieść ta zawiera jednak również, oprócz sensu moralnego, ważniejsze jeszcze przesłanie kosmologiczne, którego niektóre ziarna postaram się tutaj pokazać.

1 „Znów począł” (palin erksato) – pierwszy raz w Ewangelii Marka Jezus nauczał nad morzem w wersecie Mk 2,13, nad morzem powołał także uczniów (Mk 1,16). „Począł” (erksato) to czasownik archomai, związany ze słowem arche.

„Nad morzem” – chodzi cały czas o Jezioro Tyberiadzkie, ciągle dosłownie nazywane „morzem”, co nawiązuje do stworzenia nieba i ziemi w Księdze Rodzaju. Hebrajskie słowo „niebo” (szammaim) oznacza jednocześnie wody (maim), które zostają następnie oddzielone na wody pod sklepieniem oraz te ponad sklepieniem (Rdz 1,6-7). Morza to wody, które są pod sklepieniem (Rdz 1,9-10). Morze jest więc częścią wód, która – przed powstaniem „sklepienia” – stanowiła całość ze stworzonym wcześniej niebem.

„Najliczniejszy” (pleistos) – stopień najwyższy od przymiotnika „liczny” (polys), używanego w poprzedzających to miejsce opisach zbierania się tłumu. Tłum jest tutaj obrazem słuchającej logosu całej ludzkości. Słuchacze są natomiast uczestnikami przykładu, którego słuchają.

2 „W przykładach” (en parabolais) – dosłownie w tym, co „przyrzucone” albo „przyłożone” – bo taka jest etymologia słowa parabole, przeważnie tłumaczonego jako przypowieść. Używam słowa „przykład” w nieco innym znaczeniu niż potoczne. Stworzenie świata materialnego jest obrazem świata duchowego. A „przykłady” Jezusa dotyczą właśnie materialnej natury i wyjaśniają jej duchowe znaczenie – nie są moralizatorskimi opowiastkami, które tylko ilustrują świat duchowy przez dobraną do nich z zewnętrznego świata materii niedokładną analogię. Pokazują raczej – przeciwnie – w jaki sposób świat materialny uczestniczy w świecie duchowym.

3 „Siewca” (ho speiron) – gramatycznie jest to imiesłów (speiron) urzeczownikowiony przez rodzajnik określony (ho) – można więc dosłownie przełożyć „ten siejący”. Jezus nawet uczniom na osobności nie wyjaśnia, w objaśnieniu tej przypowieści, kim jest Siewca. Jeżeli utożsamić Jezusa z Logosem, to Siewcą być może jest nawet Bóg Ojciec... Należałoby to jednak uzgodnić ze słowami Jezusa zapisanymi w wyjaśniającym przypowieść o chwaście wersecie Mt 13,37: „Siejącym dobre nasienie jest Syn Człowieczy”, tam jednak (Mt 13,38) „dobrym nasieniem są Synowie Królestwa”, a tutaj (14) „Siewca sieje Logos”. Nie jest też wykluczone, że Jezus Samego Siebie rozsiewa, rozsiewając Logos, tak jak Samego Siebie, jako Najwyższy Kapłan, składa w ofierze. 

4 „Stało się” - czasownik gignomai.

„Kiedy siał” - dosłownie „w zasiewaniu”.

„Oto” (ho men) – rodzajnik urzeczownikawiający partykułę: poszczególne ziarna nie są w żaden sposób wyróżnione. Nie są nawet nazwane „ziarnem”, co czyni opowiadanie bardzo uniwersalnym. W wyjaśnieniu przypowieści też nie ma rzeczowników określających „ziarna”.

5-6 „Głębokości” (bathos) – por. (Ef 3,17b-18) wraz z kontekstem całego rozdziału (Ef 3): „...w miłości zakorzenieni i ugruntowani, abyście pojęli ze wszystkim świętymi, czym szerokość i długość, i wysokość, i głębokość... (bathos)”

„Wzeszło” – to samo słowo (czasownik anatello, z różnicą przedrostka) określa wzejście ziarna i wzejście słońca.

7-8 „Wstąpiły”, „wstępując” – przekład dosłowny. Czasownik używany, kiedy mowa o wstępowaniu Jezusa do nieba (J 1,51; 3,13; J 20,17), wstępowaniu w góry (np. do Judei z Galilei – Łk 2,4), wychodzeniu Jezusa z wody przy chrzcie (Mk 1,10), wstępowaniu do świątyni (Łk 18,10; 18,31).

8 „Dobrą” (kalen) – dosłownie po grecku „piękną”, ale w Septuagincie wyraz ten jest również przekładem hebrajskiego tow (także bardzo wieloznaczne, tłumaczone przeważnie jako „dobry”). Werset ten to nawiązanie do Rdz 1,10, gdzie Bóg widzi, że ziemia i morza były – w przekładzie Septuaginty – „piękne”, chociaż tam greckie słowo kalos jest właśnie odpowiednikiem hebrajskiego tow.

„Jedno” – tutaj pojawia się pierwszy liczebnik w tej przypowieści, trzykrotnie ten sam. Liczebnik ten („jedno”) występuje również jako pierwszy w Prologu Janowym (J 1,3).

11 „Wszystko się staje” (panta ginetai) – czasownik gignomai. również miejsce to odnosić można zapewne do tegoż wersetu Prologu Janowego (J 1,3), gdzie „wszystko przez Niego [tj. przez Logos] się stało”. Jezus mówi w ten sposób, że natura jest przypowieścią opowiadającą o Bożej duchowej płodności.

12 Por. Rz 1,20.

„Patrząc patrzyli” (blepontes blepousin) – również „widząc widzieli”.

„Słuchając posłyszeli” (akouontes akouosin) – również „słysząc usłyszeli”.

„Powrócili” – również „odwrócili się z powrotem do Boga”, dlatego niektórzy tłumaczą, również poprawnie „nawrócili się”, chociaż to inny czasownik niż metanoeo. Ziarno, które upada w ziemię na dół, rosnąc powraca w górę, ku niebu.

„Było odpuszczone” (afethe) – czasownik ten bardzo często dotyczy odpuszczenia grzechów, tutaj jednak nie ma dopełnienia bliższego i sens jest bardzo szeroki, wieloznaczny. Dosłownie znaczy on „odesłać”, „pozwolić”, „puścić wolno”, „przebaczyć”.

14 „Logos” – ze względu na nawiązanie do Prologu Janowego i jego wieloznaczność, wyraz logos pozostawiam w greckim brzmieniu.

17 „Nie mają korzenia” – patrz komentarz do (5-6).

18 „Wieku [tego]” (aionos) – zmartwienia doczesności.

20 „Dobrą” – znów greckie słowo kalos, odnoszące do Rdz 1,10 – zobacz komentarz do 8.

Zaproponowałem odczytywanie przypowieści o siewcy jako glossy do historii stworzenia i teologii Logosu, o którym mówi Janowy Prolog. Pamiętać trzeba tu ciągle, że grecki logos to nie tylko „słowo”, lecz także rozum, porządkujący świat i całe stworzenie, stwarzane przez Boga również w procesie wzrostu i wegetacji. Jeżeli odczytanie to jest poprawne, to należałoby zastanowić się, czy pojęcie tzw. logosów nasiennych (logoi spermatikoi), służące ukazaniu pogańskiego objawienia naturalnego (rozumowego), rzeczywiście jest oryginalnym pomysłem świętego Justyna Męczennika...