piątek XX tygodnia w ciągu roku – zawieszenie prawa

Dzisiejsza rozmowa została już przełożona i skomentowana w redakcji Ewangelii św. Marka.

34 „Zebrali się na to samo [miejsce]” (synechthesan epi to auto) – jest to cytat z wersetu Ps 2,2 w wersji Septuaginty: „Nastali królowie ziemi i władcy zgromadzili się na to samo [miejsce] przeciwko Panu i przeciwko Mesjaszowi Jego”. Grecki przekład (NT, LXX) wobec hebrajskiego oryginału nie jest tutaj w pełni dosłowny, ponieważ w oryginale hebrajskim przysłówek jahad powiązany jest rdzeniem z liczebnikiem „jeden” (ehad) i dosłowniej tłumaczy się go na polski „jednocześnie” lub „jednomyślnie”, co Wulgata oddaje łacińskim in unum („w jedno”). Mój przekład możliwie dosłownie oddaje wariant grecki, przejęty przez tekst Ewangelii z Septuaginty, z tą różnicą, że ze względu na specyfikę polskiej składni, która nie dopuszcza urzeczownikowienia zaimków, po polsku dodany został wyraz „miejsce”. Nawiązanie do wersetu Ps 2,2 wyraźnie jednak podpowiada, że na pewno nie chodzi tutaj tylko o miejsce w sensie przestrzennym. Grecki wariant podkreśla zgodność, a przemilcza „jedność” spiskujących, obecną w hebrajskim oryginale Psalmu 2: „zgodność i jedność” zbierających się razem przeciwników Mesjasza jest ukazana jako bluźniercze i nieudolne naśladownictwo Jedności Bożej.

35 „Jeden z nich” (heis eks auton) – wydaje się, że obecny tutaj liczebnik „jeden” (heis) również należy łączyć z wersetem Ps 2,2. Odwoływałby się on do jego hebrajskiego oryginału, uzupełniając interpretujący go w wersecie 34 grecki przekład. Ponadto hebrajskie przykazanie miłości rozpoczyna się przecież od wysłowienia Jedyności Boga (Pwt 6,4), co podkreślone jest w paralelnym tekście Ewangelii św. Marka.

36 i 38 „Wielkie [jest] w prawie” (megale en to nomo) – wyraźny hebraizm, w którym zamiast właściwego językom indoeuropejskim stopnia najwyższego przymiotnika („największe w prawie”) zastosowany jest stopień równy wraz z odniesieniem (dziedziną wielkości), podanym przez wyrażenie przyimkowe „w prawie”. Dzisiaj przeważnie, nie bez słuszności, hebrajską składnię tłumaczy się na języki dysponujące stopniem najwyższym przymiotnika jako „największe jest w prawie”, jednakże zarówno greka, jak i łacina (Wlg: magnum in lege), kalkując, pozostają przy wersji składniowo hebrajskiej, mimo że stopniowanie przymiotników jest w nich czymś zupełnie powszednim oraz normalnym. Sensowność tej kalki wynikałaby więc nie tylko z czysto formalnego uszanowania hebrajskiej formuły oraz ukazania kulturowego kolorytu rozmowy z faryzeuszami. Oryginalna składnia, „wielkości” największego przykazania, nie odnosząc go do czegokolwiek z nim porównywalnego, tym bardziej akcentuje bowiem jego jedyność i wyjątkową bezkonkurencyjność.

O ile składnia ta została tutaj zastosowana przez Ewangelistę świadomie, jest to też dodatkowa przesłanka, aby uznać za słuszne przypuszczenia dotyczące liczebnika heis wystepującego w poprzednim wersecie 35 – byłby on użyty celowo, przez pisarza znającego zapewne na pamięć zarówno hebrajski Psalm 2, jak i jego grecki, używany przez współczesnych mu hellenistycznych Żydów przekład, a także oryginalne żydowskie przykazanie miłości Boga.

40 „Zawieszone jest” (krematai) –  również „zależy od”. Znowu dosłowna kalka z greki, na którą zdecydowałem się świadomie, pomimo nieużywania tego czasownika w takim znaczeniu w języku polskim. Wyraz ten nawiązuje bowiem do Męki Pańskiej, skoro w Ewangelii Łukaszowej mowa o „zawieszeniu” ukrzyżowanych złoczyńców na krzyżu (Łk 23,39), a w Dziejach Apostolskich dwukrotnie ten sam czasownik „wieszać” mówi o Ukrzyżowanym Panu Jezusie (Dz 5,30; 10,39). Jeszcze bardziej wymownym, a zarazem uzupełniającym to miejsce komentarzem, jest werset Gal 3,13, omawiający powieszenie Pana Jezusa na krzyżu właśnie wobec prawa: „Chrystus wykupił nas z przekleństwa prawa, stając się za nas przekleństwem, bo napisane jest: przeklęty wszystek zawieszony (ho kremamenos) na drzewie” (święty Paweł cytuje tutaj dosłownie, w przekładzie Septuaginty, werset Pwt 21,23).